Michał Kazimierz Pac herbu Gozdawa – *~1624 – † 4.IV.1662 – syn Piotra wojewody trockiego i Elżbiety Szemiołówny kasztelanki smoleńskiej, od pierwszej swej młodości przebywając ciągle w obozie i w walkach przeciw kozakom, Moskwie i Szwedom, wysłużył wszystkie stopnie wojskowe zacząwszy od towarzysza aż do pułkownika. Za panowania Jana Kazimierza będąc wtedy oboźnym litewskim a później wojewodą smoleńskim, gdy jedna część wojska polskiego pokonaniem wzburzonego kozactwa zajęta był sławił Pac w roku 1655 mężny opór Szwedom. Nacisnął z czterema tylko chorągwiami pod Parnawą tak silnie generała szwedzkiego Aderkasta, iż tenże zmuszony był ratować się ucieczką; a gdy Szwedzi ponawiając napad podstępnie obóz polski zabrać chcieli. Uderzył Pac w kilkadziesiąt koni, przebrnąwszy rzekę swoim na pomoc, uderzył na nieprzyjaciół z tyłu i tym sposobem na zad ich do warowni wyparł. W tej potyczce odciął on jednym silnym zamachem pułkownikowi szwedzkiemu rękę po ramię, jednakże sam od kuli raniony został. Rozgromił potem wodza Szwedzkiego Kolombusa, który mu bronił przez rzekę przeprawy, poraził oddział nieprzyjacielski złożony z 900 ludzi między Zagórzanami i Kurszanami, przy czym samego pułkownika Aswera pojmał, i samego Duglasa do ustąpienia z Litwy zmusił. Odegnał dobywającego Wilna wodza Piliuchtowa, a idącego z 3000 ludzi do Dyneburga w drodze napadł i swymi podjazdami rozbił.
Z równym szczęściem wojował także Pac przeciw Moskwie, której Uychów odebrał, wodza Dromunta mającego z sobą 6000 zbrojnych zniósł, i Piotra Dolhorukiego od oblężenia Szkłowa wstrzymał. Z oddziałem złożonym zaledwie z 5000 puścił się w głąb Moskwy niszcząc wszystko dokoła i stanowiąc opór wodzom Czerkaskiemu i Chowańskiemu, Po zabiciu hetmana polnego litewskiego Wincentego Gosiewskiego w roku 1663 oddał król Jan Kazimierz Pacowi urząd regimentarza nad wojskiem i polecił mu uspokoić wzburzone i rozhukane umysły wojska, czego on chwalebnie dopełnił. Otrzymał on potem hetmaństwo polne a następnie w roku 1667 i wielkie litewskie wraz z kasztelanią wileńską, z której w roku 1670 na województwo wileńskie posunięty został, trzymając oraz starostwa dyneburskie, mereckie, fejdaIlskie, wielońskie i geranońskie. W wyprawie na Turki pod Chocim w roku 1673 prowadził wojsko litewskie i wiele do zwycięstwa dopomógł. Umarł ten pod czterema królami polskimi wielce zasłużony mąż w stanie bez żennym r. 1682, pogrzebiony W Wilnie. Jako roztropny wojownik szczególniej nad karnością swych ludzi czuwał, w nocy sam dla przekonania się o porządku kilka razy się w obozie przejeżdżał, przed każdą walką padłszy na ziemię nabożnie mszy świętej słuchał i pierwszy dając dobry przykład rzucał się na nieprzyjaciela. Dla powszechnej wiadomości kazał on roku 1673 przepisy wojenne dla pułków litewskich drukiem ogłosić, całe swe dochody na utrzymanie wojska łożył, a nawet z majątku swego dla artylerii litewskiej pewny uczynił zapis.
Herb Gozdawa
Żywoty Hetmanów Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego po Samuelu Brodowskim w Podhorcach znalezionych Żegota Pauli.
