Konstanty Kruszyński poprawa losu nauczycieli Chełmińskich 1813 roku. „Specjalną uwagę poświęcił Konstanty Kruszyński kwestiom oświaty. Izba Edukacyjna Księstwa Warszawskiego tworzyła wówczas tzw. dozory szkolne zajmujące się nadzorem nad poszczególnymi szkołami i organizacją całego szkolnictwa na obszarze powiatów i departamentów. Dnia 28 XII 1808 r. Kruszyński został członkiem Dozoru Szkolnego Powiatu Toruńskiego. 14 III 1809 r. wszedł w skład Dozoru Szkolnego Departamentu Bydgoskiego a w 3 miesiące później stanął na czele Dozoru Szkolnego Gimnazjum Toruńskiego, przemianowanego zresztą potem na Szkołę Departamentową. Kruszyński zajmował się organizacją oświaty, doborem kadr nauczycielskich, przeprowadzał wizytacje poszczególnych szkół, uczestniczył w popisach i egzaminach uczniów. Dbał też o materialne podstawy szkolnictwa i zabiegał u władz Księstwa Warszawskiego o niezbędne fundusze na działalność oświatową. Wiele uwagi poświęcił w 1812 r. reorganizacji szkół w Chełmnie. Szczególne zasługi miał w podniesieniu poziomu tamtejszej Szkoły Wydziałowej, dawniejszej tzw. Akademii Chełmińskiej. Duże kłopoty sprawiał mu nadzór nad Gimnazjum Toruńskim. Musiał przezwyciężać niechęć niemiecko-ewangelickich środowisk Torunia wobec władz Księstwa Warszawskiego. Do ostrych konfliktów dochodziło zwłaszcza z superintendentem Kościoła ewangelickiego pastorem W. Koenigiem przybyłym do Torunia z Prus. Stanowcza a przy tym delikatna i konsekwentna działalność Kruszyńskiego wyraźnie zmierzała do przekształcenia oblicza szkoły. W jednym z listów przeznaczonych dla władz oświatowych Księstwa wyraźnie stwierdzał, iż w Gimnazjum Toruńskim „język ojczysty, przez czas rządu pruskiego nieledwie wytępiony, będzie pierwszym przedmiotem”. We wrześniu 1812 r. Konstanty Kruszyński towarzyszył znanemu polskiemu poecie Julianowi Ursynowi Niemcewiczowi, który z ramienia Izby Edukacyjnej Księstwa Warszawskiego dokonywał wizytacji szkół w ziemi chełmińskiej. Gościł wówczas Niemcewicz w nowym pałacu Kruszyńskich w Nawrze. Kruszyński aktywnie pracował w instytucjach nadzorujących oświatę do końca 1814 r. W następnym roku ziemia chełmińska ponownie znalazła się pod panowaniem pruskim i Konstanty Kruszyński znowu musiał zająć się przede wszystkim gospodarowaniem w swoich dobrach.” – Fragment z książki „Nawra Kruszyńskich i Sczanieckich…” Jerzy Dygdała i Szczepan Wierzchosławski
W warszawie 15 Października 1813 roku.
Dyrekcja Edukacyi Publicznej
Odebrała dwa przełożenia od Jego Magnificencji Wojciechowicza rektora szkoły wydziałowej chełmińskiej, jedno pod dniem 3 bm. tyczące się przyobiecanego poprawienia losu tamtejszym nauczycielom, drugiej pod dniem 6 bm. i względem złączenia utrzymanej dotąd przez zmarłego kantora Thim szkoły elementarnej niemieckiej i polskiej. Dyrekcja edukacyjna polegając na znanej gorliwości Wielmożnego Kruszyńskiego członka dozoru o dobro szkół w departamencie bydgoskim, umyśliła polecić jego staraniom załatwienie obydwu tych interesów. Tym końcem załączając tu w Kopciach wzmiankowane przełożenia, życzeniem jego jest ażeby Wielmożny Kruszyński zniósłszy się z dozorem miejscowym szkoły chełmińskiej zechciał naprzód zapewnić Jegomościów Panów nauczycieli, że dyrekcja edukacyjna nie spuszczając z uwagi niedogodnego ich położenia, jedynie przez zbieg czasowych wypadków, pomimo przyrzeczenia i chęci swojej nie mogła zmienić w tym roku żadnego etatu a tem samem polepszyć ich losu, że wytrwałości ich w tej wierze, zechce dyrekcja edukacyjna po wymiarkowaniu funduszów szkolnych w końcu roku bieżącego nagrodzić jakową gratyfikacją. Co do drugiego, jak stosownie, co do wniosku Wielmożnego Jegomości Kruszyńskiego pod dniem 18 listopada roku zeszłego, dyrekcja edukacyjna chętnie się przychyliła, a żeby złączenie chełmińskiej szkoły elementarnej niemieckiej z polską do dalszego czasu odłożone było, tak teraz, gdy przez śmierć P. Thim główniejsze trudności w tym względzie ustały, wypadałoby korzystając z tego zdarzenia, obiedwie pomienione szkoły dla dobra tamtejszej młodzieży razem połączyć. W takim razie dwaj nauczyciele różnego wyznania mogliby w złączonej szkole dzielić pracę i dochody. Użycie najstosowniejszych środków do załatwienia obydwu tych poleceń, zostawić dyrekcyja edukacyjna światłu Wielmożnego Jegomości Kruszyńskiego, a o skutkach oczekuje w swoim czasie doniesienia.
Prażnowski
Surowiecki
♣
Rzeczypospolita Obojga Narodów – Chełmno – Województwo Chełmińskie
